بررسی باستان‌شناختی آتشکده‌های کُلم، بخش دوستان بدره ایلام در زاگرس مرکزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

تهران

چکیده

آتشکده‌های کُلم 1 و 2 در کوهستان‌های داخلی و دست‌نیافتنی کُورکیو ساخته شده‌اند. این دو بنا امروزه در بخش دوستان شهرستان بدره ایلام واقع‌اند که در گذشته خود جزیی از استان و ولایت مهرگان‌گدگ (مهرجان‌قذق) در ولایت جبال بوده است. این دو بنا به فاصله حدود 150 متر از هم ساخته شده‌اند و از نظر نقشه با هم متفاوت هستند که نشان‌دهنده این است که در دو دوره زمانی جدا از هم ایجاد شده‌اند. اولی را به دوره شاپور دوم و جانشیناش و دومی را می‌توان به دوره خسرو یکم و یا جانشینش خسرو دوم نسبت داد و شاید دلیلی بر کارکردهای مختلف آنها باشد. هرچند که در ساخت آنها از مصالح در دسترس که شامل لاشه‌سنگ و گچ نیمکوب که در این منطقه فراوان است بهره برده‌اند. از طرفی دیگر عوامل متعددی در ساخت و مکان‌یابی آنها مؤثر بوده، مهم‌ترین آنها را می‌توان شرایط مناسب طبیعی و دسترس‌ناپذیری آنها و نزدیکی به تیسفون دانست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

An Archaeological Survey of Kolm Fire Temples, Dostan District of Badreh, Ilam in the Central Zagros

نویسنده [English]

  • Ali Nourallahi
Tehran
چکیده [English]

firetemples of Kolm 1 and 2 were built in the inaccessible Kover Kyva (Kabir koh) mountains. Today, these two buildings are located in the Dostan district of Badra County of Ilam, which in the past was a part of Mehregan Gadaq (Mehrijan Ghazaq) province in Jebal. The two buildings are built at a distance of about 150 meters from each other. They are different in terms of plan and map, which indicates that they were created in two separate time periods. The first can be attributed to the period of Shapur II and his successor and the second can be attributed to the period of Ḵosrow I or his successor Ḵosrow II. This may be a reason for their different functions. However, in their buildings, they have used the available materials, including Rubble and carcass and plaster, which are abundant in this area. On the other hand, several factors are effective in their construction and location, the most important of which are: one; Suitable natural conditions and their inaccessibility. Second; proximity to Ctesiphon.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Jebal
  • Mehregan Gadaq
  • Badra County
  • Kolm Fair temples

🔓 © 2022 The Author(s). Published by Tissaphernes Archaeological Research Group, Tehran, Iran. Open Access. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/), which permits non-commercial re-use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited, and is not altered, transformed, or built upon in any way. The ethical policy of Ancient Iranian Studies is based on the Committee on Publication Ethics (COPE) guidelines and complies with International Committee of Ancient Iranian Studies Editorial Board codes of conduct. Readers, authors, reviewers and editors should follow these ethical policies once working with Ancient Iranian Studies. The ethical policy of Ancient Iranian Studies is liable to determine which of the typical research papers or articles submitted to the journal should be published in the concerned issue. For information on this matter in publishing and ethical guidelines please visit www.publicationethics.org.

الف) فارسی
آذرنوش، آذرتاش (1367). آذین بن هرمزان، دائره المعارف اسلامی، جلد 1، تهران: مرکز دائرۀ المعارف بزرگ اسلامی.
آلتهایم، فرانتس؛ روت اشتیل و روبرت گویل (1391). تاریخ اقتصاد دولت ساسانی، ترجمه هوشنگ صادقی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
آمبرسز، نیکلاس و چارلز ملویل (1370). تاریخ زمین‌لرزه‌های ایران، ترجمه ابوالحسن رده، تهران: انتشارات آگاه.
ابن الفقیه، ابو بکر احمد بن محمد بن اسحاق همدانى (1349). ترجمه مختصر البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمه ح. مسعود، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
ابن اثیر (1365). الکامل، اخبار ایران، ترجمه محمد ابراهیم باستانی پاریزی، تهران: نشر علمی.
ابن اثیر (1383). تاریخ کامل،جلد 11، ترجمه سید حسین روحانی، تهران: انتشارات اساطیر.
ابن حوقل (1345). صوره‌الارض، ترجمه دکتر جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.
ابن خردادبه، عبیدالله بن عبدالله (1371). المسالک و الممالک، ترجمه سعید خاکرند، تهران: مؤسسه فرهنگی حنفاء.
ابن خلدون، ابو زید بن عبدالرحمن بن محمد (1383) العبر: تاریخ ابن خلدون، جلد 1، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
استارک، فریا (1364). سفری به دیار الموت لرستان و ایلام، ترجمه علی محمد ساکی، تهران: انتشارات علمی.
استرابو (1381). جغرافیای استرابو: سرزمین‌های زیر فرمان هخامنشیان، ترجمه همایون صنعتی‌زاده، تهران: بنیاد موقوفات ایرج افشار.
اینوسترانتسف، کنستانتین (1391). تحقیقاتی درباره ساسانیان، ترجمه کاظم کاظم‌زاده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
بزنوال، رولان (1379). فن‌آوری تاق در خاور کهن، ترجمه محسن حبیبی، تهران: سازمان میراث فرهنگی(پژوهشگاه).
بلاذری، احمد (1367). فتوح‌البلدان، ترجمه محمد توکل، تهران: نشرنقره.
بلاذری، احمد بن یحیی (1346). فتوح‌البلدان بخش مربوط به ایران، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
بیات، عزیزالله (1365). کلیات تاریخ و تمدن ایران پیش از اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
بیانی، شیرین (1397). شامگاه اشکانیان و بامداد ساسانیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بیر، لئونل (1385). سروستان (مجموعه معماری ایران از بدو شکل گیری تا ظهور اسلام)، تهران: انتشارات سبحان نور.
پورداوود، ابراهیم (1933). یزدگرد شهریار یادگار جشن سال هزارم فردوسی، بمبئی: مؤسسه رابیندرانا تاگور.
دانشگاه تهران (1350). اطلس تاریخی ایران، زیر نظر سیدحسن نصر، احمد مستوفی و عباس زریاب و محمد پورکمال، تهران: انتشارات مؤسسه جغرافیایی دانشگاه تهران.
دریایی، تورج (1380). «کتیبه‌ کرتیر در نقش رجب»، نامه ایران باستان، سال اول، بهار و تابستان، شماره 1: 3 -10.
دریایی، تورج (1382). تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمه مهرداد قدرت دیزجی، تهران: انتشارات ققنوس.
دریایی، تورج (1383). سقوط ساسانیان، فاتحان خارجی، مقاومت داخلی و تصویر پایان جهان، ترجمه منصوره اتحادیه (مافی) و فرحناز امیرخانی حسینک لو، تهران: نشر تاریخ ایران.
دمرگان، ژاک (1339). جغرافیای غرب ایران، ترجمه کاظم ودیعی، تبریز: انتشارات چهر.
دوشن گیمن، ژاک (1375). دین ایران باستان، ترجمه رؤیا منجم، تهران: انتشارات فکر روز.
دیاکونوف، م.م. (1346). تاریخ ایران باستان، ترجمه روحی ارباب، تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دینورى، ابو حنیفه احمد بن داود (1368). اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران: نشر نى.
رزم‌آرا، علی (1320). جغرافیای نظامی ایران پشتکوه، تهران: انتشارات سازمان جغرافیایی ارتش.
رویتـر، اسـکار (1387). «تاریخچـه معمـاری دوره ساسـانی»، ترجمه مهدی مقیسه و محمدعلی شاکری راد، سیری در هنـر ایـران، جلد 2، زیر نظر آرتـور پـوپ و فیلیـس اکرمـن، ویرایش سیروس پرهام، تهران: انشتارات علمـی فرهنگـی: 637-717.
فرای، ریچارد (1394). «تاریخ سیاسی ایران در دوره ساسانیان (بخش چهارم)»، تاریخ ایران کمبریج (جلد سوم، بخش اول: از سلوکیان تا فروپاشی ساسانیان)، گردآورنده احسان یارشاطر، ترجمه حسن انوشه، تهران: انتشارات امیرکبیر: 217-276.
فرخی سیستانی (1335). دیوان حکیم فرخی سیستانی، به‌کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: انتشارات شرکت نسبی حاج محمد حسین اقبال و شرکاء.
حسن قمی، حسن بن محمد (1361). تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن بن عبدالملک قمی، تصحیح سیدجلال‌الدین طهرانی، تهران: انتشارات توس.
حصوری، علی (1371). آخرین شاه، تهران: ناشر مؤلف.
خسروی، خسرو (1355). نظام‌های بهره‌برداری از زمین در ایران (از ساسانیان تا سلجوقیان)، تهران: انتشارات شبگیر.
طبری، محمد بن جریر (1375). تاریخ طبری (تاریخ الرسل و الملوک)،جلد 5، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات اساطیر.
طقوش، محمد سهیل (1380).  بنی‌امیه، ترجمه حجت الله جودکی، تهران: انتشارات مؤسسه پژوهشی حوزه و دانشگاه.
لسترنج،گای (1367). جغرافیای تاریخی خلافت سرزمین‌های شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
لک‌پور، سیمین (1389). کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی دره شهر (سیمره)، تهران: انتشارات پازینه.
لوکونین، و.گ. (1393). تمدن ایران ساسانی، ترجمه عنایت‌الله رضا، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
کریستین‌سن، آرتور امانوئل (1385). ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، ویراستار حسن رضایی باغ‌بیدی، تهران: صدای معاصر.
کامبخش‌فرد، سیف‌اله (1368). «دره شهر»، شهرهای ایران، ج 3، به کوشش محمدیوسف کیانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کولنسیکف (2537). ایران در آستانه یورش تازیان، ترجمه محمد رفیق یحیایی، تهران: انتشارات آگاه.
گرشاسپ چوکسی، جمشید (1381). ستیز و سازش، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: انشارات ققنوس.
گدار، آندره (1371). «چهارتاقی‌های اربعه جره»، آثار ایران، به‌کوشش آندره گدار، یدا گدار، ماکسیم سیرو و دیگران، جلد 1، ترجمه ابوالحسن سروقد مقدم، مشهد انتشارات آستان قدس رضوی: 157-165.
مارکوارت، یوزف (1373). ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمه مریم میر احمدی، تهران: انتشارات اطلاعات.
مقدسی، مطهر بن طاهر (1374). آفرینش و تاریخ، جلد4-6، ترجمه شفیعی کدکنی، تهران: انتشارات آگه.
مسعودی، علی بن الحسین (1349) التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
مسعودی،علی بن الحسین (1381). التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
مسعودی،علی بن الحسین (1382). مروج الذهب و معادن الجوهر، جلد 1، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
ممتحن، حسینعلی (1370). نهضت شعوبیه جنبش ملی ایرانیان در برابر خلافت اموی و عباسی، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
منصوری، امیر و غلامرضا کرمیان (1391). «هنر گچبری دوره ساسانی در محوطه باستانی برزه قواله کوهدشت، لرستان»، فصلنامه نقش‌مایه، شماره دهم: 73-82.
ناومان، رودلف (1374). ویرانه‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ناومان، رودلف؛ هانس هنینگ هون دراوستن (1373). تخت سلیمان، ترجمه عباس شریفی و  فرامرز نجد سمیعی، تهران: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری (پژوهشگاه).
نوراللهی، علی (1399). «کارکرد آتشکده‌ها و چهارتاقی‌های استان ایلام در زاگرس مرکزی»، ایران ورجاوند، سال 3، شماره 4: 47-77.
نوراللهی، علی (1400). «آتشکده ساسانی کلگه چرداول، ایلام»، رایت منصور، جشن‌نامۀ دکتر سید منصور سید سجادی، مفاخر میراث فرهنگی ایران (6)، به کوشش شاهین آریامنش، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
نوراللهی، علی (1393). «قوم باستان‌شناختی نام های برخی از روستاها و شهرهای زاگرس مرکزی»، فصلنامه زریبار، سال هجدهم، شماره 85-86: 234-252.
نوراللهی، علی (1394). «قوم باستان‌شناسی اسامی برخی از کوه‌ها و رودهای زاگرس مرکزی»، فصلنامه زریبار، شماره 87-88: 433-461.
بی‌نا (1381). تاریخ سیستان، به تصحیح محمدتقی ملک‌الشعرا  بهار، تهران: انتشارات معیی.
بی‌نا (1362). حدودالعالم من المشرق الی المغرب،به‌کوشش منوچهر ستوده، تهران: انتشارات کتابخانه طهوری.
واندنبرگ، لویی (1348). باستان‌شناسی ایران باستان، ترجمه عیسی بهنام، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ویسهوفر، یوزف (1377). ایران باستان از 550 ق.م تا 650 م.، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران: انتشارات قفنوس.
هرمان، جرجینا (1373). تجدید حیات هنر و تمدن در ایران باستان، ترجمه مهرداد وحدتی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
هرتسفلد، ارنست (1354). ت‍اری‍خ ب‍اس‍ت‍ان‍ی ای‍ران‍ی ب‍ر ب‍ن‍ی‍اد ب‍اس‍ت‍ان‍‌ش‍ن‍اس‍ی، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
هرتسفلد، ارنست (1381).‌ ایران در شرق باستان، ‌ترجمه همایون صنعتی‌زاده، تهران: ‌انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و دانشگاه شهید باهنر کرمان.
هوکی، هانس (1380).  قلعه دختر آتشکده، ترجمه فرزین فردانش، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی (پژوهشگاه).
هوف، دیتریش (1366). «فیروزآباد» شهرهای ایران، جلد 2، بـه کوشـش محمد یوسف کیانی، ترجمه کرامت‌الله افسر، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: 75-118.
یعقوبی، ابن واضح (1382). تاریخ یعقوبی، جلد 1،ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
یعقوبی، ابن واضح (1349). التنبیه و الاشراف، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
 
ب) نافارسی
Hasanpur, Ata and Zahra Hashemi (2014). A Comparative Study of the New Sassanid’s Stuccos from Qela Gowri, Ramavand, Lorestan, Iran, Proceedings, 9th ICAANE, Basel: 1479–1490.
Huff, Dietrich (1972). Der Takht-I Nishin in Firuzabad: Mass- systeme sasanidischer Bauwerke I.A.An. Haft. 3: 517-540.
Huff, Dietrich (1974). An Archaeological survey in The area of Firuzabad, fars, In 1972, In Firouz Bagherzadeh (ed.), in Proceedings of the IInd Annual Symposium on the Archeological Research in Iran, Tehran: Iranian Center of Archaeology: 155-179.
Rawlinson, H.C (1839). Notes on a March from Zoháb, at the Foot of Zagros, along the Mountains to Khúzistán (Susiana), and from Thence Through the Province of  Luristan to Kirmánsháh, in the Year 1836, The Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 9 (1839): 26-116.
Stein, Aurel (1940). Old routes of western Iran: Narrative of an archaeological journey carried out and recorded, Macmillan and Co, London.
Vanden Berghe, L. (1965). Nouvelles découvertes de monuments du feu d’époque sassanide, Iranica Antiqua, N.V: 129-147.
Vanden Berghe, L. (1961). Récentes découvertes de monuments sassanides dans le Fārs, Iranica Antiqua, N.I: 163-198.
Vanden Berghe, L. (1977). Les Chahar Taqs du Pusht-I Kuh Luristan, Iranica Antiqua, N. XII: 175-195.