سرنخ‌هایی از شماری خانۀ اشرافی، چند آتشکده و دو سه بنای حکومتی دورۀ تاریخی در استان کرمانشاه؛ براساسِ تحلیل پایه‌های سنگی، پایه‌ستون‌ها و ساقه‌ستون‌های نویافته

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه رازی، کرمانشاه

2 کارشناس‌ارشد ادارۀ کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان کرمانشاه، ایران.

3 دانش‌آموختۀ کارشناسی‌ارشد باستان‌شناسی دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

این مقاله به شماری پایۀ سنگی متعلق به دورۀ تاریخی می‌پردازد که طی یکی دو دهۀ اخیر و در نتیجۀ بررسی‌ها، کاوش‌ها و کشفیات اتفاقی در استان کرمانشاه به دست آمده‌اند. ما در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد مقایسه‌ای تلاش می‌کنیم ضمن معرفی این پایه‌های ‌سنگی، تا حد امکان قدمت آنها را تخمین زده و با استناد به موقعیت جغرافیایی و بستر باستان‌شناختیِ برخی از آنها ارزیابی‌هایی از کارکرد آنها داشته باشیم. در نهایت تلاش می‌کنیم به این پرسش پاسخ دهیم که آیا همۀ پایه‌های سنگی به دست آمده از منطقۀ کرمانشاه پایه‌های ستون و مربوط به بناهای ستوندار بوده‌اند یا به‌احتمال کارکرد دیگری غیر از پایه‌ستون داشته‌اند؟ هر چند ‌به‌دلیل عدم انتشار نتایج بررسی‌ها در بخش عمده‌ای از منطقه و عدم انجام کاوش در اغلبِ محوطه‌های دارای پایه‌های سنگی، جایگاه و نقش این محوطه‌ها در مدل‌های استقراری منطقه قابل درک نیست و ماهیت بناها و بستر باستان‌شناختی یافته‌های سنگی بر ما پوشیده است، اما به‌احتمال پایه‌ستون‌های مورد بررسی در این پژوهش، سرنخی از بناهای مختلف از کاخ‌های حکومتی گرفته تا خانه‌های اشرافی در اختیار ما قرار می‌دهند. در مقابل به استناد یافته‌های چهارتاقی میل میله‌گه و آتشکدۀ پلنگ‌گرد و همچنین با استناد به پایه‌های سنگی کشف شده در آتشکدۀ سرخ‌کُتل می‌توان پذیرفت که حداقل برخی از این پایه‌های سنگی نقش پایه‌ستون نداشته و مربوط به بناهای ستوندار نیستد، بلکه به‌احتمال برخی از آنها در فضای مرکزی محوطه‌های مقدس چون آتشکده‌های زرتشتی کاربرد داشته‌اند. قطعاً درک این موضوع بدون توجه به بافت باستان‌شناختی این یافته‌ها دشوار خواهد بود، اما باید اشاره کرد پایه‌های سنگی خارج از بافت‌های باستان‌شناختی را لزوماً نباید پایه‌ستون‌هایی فرض کرد که بار سقف را تحمل می‌کرده‌اند. با این حال معترفیم که اگر برخی از این پایه‌های سنگی در بستر باستان‌شناختی چون آتشکده‌ها به دست نمی‌آمدند، نمی‌توانستیم تفکیکی میان کاربری آنها به عنوان پایه‌های سنگی با کاربری ویژه در نیایشگاه‌ها با پایه‌ستون‌های متداول معماری داشته باشیم.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Some Clues of a Number of Manor Houses, Fire Temples and Governmental Buildings Belong to the Historical Period in the Kermanshah Province, Based on Analysis of New Finds Column Bases, Shafts and Stone Bases

نویسندگان [English]

  • Sajjad Alibaigi 1
  • Shahram Aliyari 2
  • Naser Aminikhah 3
  • Farhad Fatahi 3
1 Razi University, IRAN
2 Cultural Heritage, Handicraft and Tourism office of Kermanshah Province, Kermanshah, Iran.
3 Cultural Heritage, Handicraft and Tourism office of Kermanshah Province, Kermanshah, Iran.
چکیده [English]

This article dedicated to a number of stone column bases, shafts and stone bases belonging to the historical period that have been discovered during the last one or two decades from excavations, surveys and accidental discoveries in the Kermanshah province. In this article, based on an analytical-descriptive method and a comparative approach, we try to introduce these stone column bases, estimate their data as much as possible and evaluating their function regarding their geographical location and their archaeological context. Finally, we try to answer the question whether all the stone bases discovered from the Kermanshah region are column bases and belong to the columned buildings?, or probably had a function other than column bases?. However, due to the lack of publication of surveys results in most parts of the region, as well as the lack of excavations in most sites with stone bases, the importance and role of these sites is not understandable in the settlement models of the area and the nature of the buildings and the archaeological context of stone findings is not clear to us, but most likely the column bases of this study provide us clues of various buildings including governmental palaces to manor houses. On the other hand, regarding to findings of the Chahar Taq of Mil-e Milageh and the fire temple of Palang Gerd, as well as the stone bases discovered from the Fire Temple of Sorkh Kotal, it can be accepted that at least some of these stone bases do not have a function as column bases and are not related to the columned buildings, but probably Some of them have been used in the central spaces of the sacred sites such as Zoroastrian fire temples. It will certainly be difficult to understand this without considering the archaeological context of these findings, but it should be noted that stone bases outside of the archaeological context do not necessarily have to be assumed as column bases that have borne the ceiling. We admit, however, that if some of these stone bases had not been found in archaeological contexts such as fire temples, we would not able to distinguish between their functions as stone bases with specially usage in temples with the architectural usual column bases. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kermanshah
  • Column Base
  • Stone Base
  • Fire Temple
  • Columned Hall
  • Columned Ivan

🔓 © 2022 The Author(s). Published by Tissaphernes Archaeological Research Group, Tehran, Iran. Open Access. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/), which permits non-commercial re-use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited, and is not altered, transformed, or built upon in any way. The ethical policy of Ancient Iranian Studies is based on the Committee on Publication Ethics (COPE) guidelines and complies with International Committee of Ancient Iranian Studies Editorial Board codes of conduct. Readers, authors, reviewers and editors should follow these ethical policies once working with Ancient Iranian Studies. The ethical policy of Ancient Iranian Studies is liable to determine which of the typical research papers or articles submitted to the journal should be published in the concerned issue. For information on this matter in publishing and ethical guidelines please visit www.publicationethics.org.

الف) فارسی
استروناخ، دیوید و مایکل رُف  (1390). نوشیجان 1، بناهای بزرگ دورۀ ماد، ترجمۀ کاظم ملازاده، همدان: دانشگاه بوعلی‌سینا.
ایزدپناه، حمید (1376 الف). آثار باستانی و تاریخی لرستان، جلد دوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
ایزدپناه، حمید (1376 ب). آثار باستانی و تاریخی لرستان، جلد سوم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
بشاش کنزق، رسول (1381). «کتیبۀ تازه‌ای از اردشیر دوم هخامنشی در تپه هگمتانه»، نامه پژوهشگاه میراث‌فرهنگی 1: 70-76.
نپتون، پیتر، صراف، محمدرحیم و جان کرتیس (1385). «پایه‌ستون‌های کتیبه‌دار همدان»، ترجمۀ منیژه اذکایی، مجلۀ باستا‌ن‌شناسی و تاریخ، سال بیستم، شمارۀ اول و دوم، شمارۀ پیاپی 40 و 39:  51-66.
حاتمی نصاری، طیبه (1390). گزارش فصل هشتم بررسی و شناسایی شهرستان شیروان چرداول، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان ایلام، (منتشر نشده).
حیدری، مهدی و مترجم، عباس (1397). «آتشکده اروخش (بنای امامزاده محمدی) شاهدی دیگر از شهر باستانی الشتر»، مجلۀ مطالعات ایرانی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، سال شانزدهم، شمارۀ 33: 97-113.
خانمرادی، مژگان (1397). «کاوش محوطۀ جوب خاتون سنقر»، در گزارش‌های شانزدهمین گردهمائی سالانۀ باستان‌شناسی ایران (مجموعه مقالات کوتاه 1397)، به کوشش روح‌الله شیرازی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، صص: 155- 158.
خسروی، شکوه و اصغر رشنو (1391). گزارش کاوش اضطراری تپه پلنگ‌گرد شهرستان اسلام‌آباد غرب، استان کرمانشاه، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه (منتشر نشده).
دمرگان، ژاک (1338). هیات علمی فرانسه در ایران، مطالعات جغرافیایی، جلد دوم، ترجمۀ کاظم ودیعی، تبریز: چهر.
دِئه، ژان (1390). آتشکده‌ای از دورۀ اسلامی در ترنگ‌تپه، در آتش در خاور نزدیک باستان، ابعاد زبان‌شناسی، باستان‌شناسی، فنی و ادبی، زیر نظر توفیق فهد و دیگران، ترجمۀ محمدرضا جوادی، تهران: ماهی: 53- 70.
رزمپوش، عباس (1388). گزارش بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان اسلام‌آباد غرب (فصل دوم: دهستان حمیل)، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، (منتشر نشده).
رزمپوش، عباس (1388). گزارش بررسی و شناسایی باستان‌شناختی شهرستان اسلام‌آباد غرب، فصل دوم: بازنگری دشت اسلام‌آباد غرب، آرشیو ادارۀ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان کرمانشاه، (منتشر نشده).
رضوانی، حسن (1385). آتشکدۀ شیان، بروشور منتشر شده توسط پایگاه میراث فرهنگی محور ساسانی کرمانشاه قصرشیرین.
رهبر، مهدی (1382). کاوش‌های باستان‌شناسی خورهه، تهران: مدیریت میراث فرهنگی استان مرکزی. 
رهبر، مهدی و سجاد علی‌بیگی (1388). «سرستون ناتمام (؟) نویافته دوره ساسانی در بیستون»، پژوهش‌های باستان‌شناسی مدرس، سال اول، شماره دوم: 82- 91.
رهبر، مهدی و سجاد علی‌بیگی (1390). «گزارش پژوهش‌های باستان‌شناختی به منظور مکان‌یابی معبد لائودیسه در نهاوند»، مجله پیام باستان‌شناس، سال هشتم، بهار و تابستان، شماره 15: 133-160.
سرفراز، علی‌اکبر، محمدرحیم صراف و اسماعیل (احسان) یغمایی (1347). بررسی استان کرمانشاهان، آرشیو سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری ( منتشر نشده).
علی‌بیگی، سجاد (1394). گزارش بررسی باستان‌شناسی منطقۀ سرپل ذهاب (قطعات 10-4 طرح گرمسیری)، آرشیو پژوهشکده باستان‌شناسی (منتشر نشده).
علی‌بیگی، سجاد و خسروی، شکوه (1398). «پیشنهادی برای کارکرد پایه‌های سنگی کوچک مکشوف از محوطه‌های اشکانی و ساسانی بر اساس گچبری‌های بندیان درگز»، در آفرین‌نامه، مقاله‌های باستان‌شناسی در نکوداشت استاد مهدی رهبر، به کوشش یوسف مرادی، با همکاری سوزان کنتن، ادوارد جان کیل و رسول بروجنی، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری: 262-255. 
عسگری چاوردی، علیرضا (1389). «مدارکی از جنوب فارس در زمینۀ تکریم آتش در ایران باستان»، مجلۀ باستان‌شناسی و تاریخ، سال بیست و پنجم، شمارۀ اول، شمارۀ پیاپی 49: 27- 39. 
عسگری‌چاوردی، علیرضا (1392). پژوهش‌های باستان‌شناسی کرانه‌های خلیج‌فارس، شهرستان‌های لامرد و مُهر، فارس، شیراز: دانشگاه هنر شیراز.
فن دراوستن، هانس هینینگ و رودلف ناومان (1373). تخت سلیمان، ترجمۀ فرامرز نجدسمیعی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان میراث فرهنگی کشور. 
کامبخش‌فرد، سیف‌الله (1386). کاوش‌ها و پژوهش‌های باستان‌شناسی و احیاء معماری معبد آناهیتا کنگاور و تاق گرا، ج 2، گنجینه‌های یافته‌شده از کاوش‌ها، تهران: پژوهشکده باستان‌شناسی.
کرماجانی (1383). «معرفی سرستون نویافته‌ای از دورۀ ساسانی»، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی ایران‌شناسی، 27-30 خردادماه 1381، هنر و باستان‌شناسی، جلد دوم، تهران، بنیاد ایران‌شناسی: 173-191.
کلایس، ولفرام (1354). «گزارش سفرهای باستان‌شناسی سال 1971 در ایران»، در گزارش‌های باستان‌شناسی ایران، تالیف و تدوین هیئت باستان‌شناسان آلمانی، ترجمه سروش حبیبی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 331- 194.
کلایس، ولفرام (1397). تاریخ معماری ایران، ترجمه سامان خلج‌نیا، تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری.
کلایس، ولفرام (1385). «یادداشت‌های مربوط به گزارش‌ها و یافته‌های مربوط به دهکده بیستون»، در بیستون، کاوشها و تحقیقات سال‌های 1963-1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات اداره کل امور فرهنگی: 393-379. 
گلزاری، مسعود (1357). کرمانشاهان-کردستان، مجلد اول، (شامل بناها و آثار تاریخی اسدآباد، کنگاور و صحنه)، تهران: انجمن آثار و مفاخر ملی، شماره 147.
گلزاری، مسعود و محمدحسین جلیلی (بی‌تا). کرمانشاهان باستان؛ از آغاز تا آخر سدۀ سیزدهم هجری قمری، تهران: چاپخانۀ وزارت فرهنگ و هنر.
گوپنیک؛ هیلاری (1385). «ارگ مادی دورۀ گودین II»، در در مسیر شاهراه، پژوهش‌های باستان‌شناختی در گودین تپه، زیر نظر هیلاری گوپنیک و میچل روثمن، ترجمۀ محمدامین میرقادری و هادی صبوری، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی- اسلامی): 343-267. 
لطفی‌زاده، شهین (1379). «سرستون‌های تاق‌بستان»، در مجموعه مقالات دومین کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، کرمان ایران 25 تا 29 فروردین ماه 1378، جلد سوم، به کوشش باقر ایت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور، 234-175.
لوشای، ه. (1344). «حفریات بیستون»، ترجمه کیکاوس جهانداری، نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، دورۀ دوم، شمارۀ اول: 59-46.  
لوشای، هاینتس (1385الف). «پاستون ایونی»، در بیستون، کاوشها و تحقیقات سال‌های 1963-1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات اداره کل امور فرهنگی: 81. 
لوشای، هاینتس (1385ب). «سرستون‌های ساسانی»، در بیستون، کاوشها و تحقیقات سال‌های 1963-1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات اداره کل امور فرهنگی، 131-129. 
لوشای، هاینتس (1385ج). «برکۀ چشمه و تپه «K»»، در بیستون، کاوشها و تحقیقات سال‌های 1963-1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات اداره کل امور فرهنگی،141-137. 
لوشای، هاینس (1385د). «محوطه‌های باستانی همجوار با بیستون»، در بیستون، کاوشها و تحقیقات سال‌های 1963-1967، به کوشش ولفرام کلایس و پتر کالمایر، ترجمه فرامرز نجد سمیعی، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، معاونت فرهنگی و ارتباطات اداره کل امور فرهنگی، 413-403.
مرادی، یوسف (1382). «سرستون‌های نویافتۀ دورۀ ساسانی در کرمانشاه: بازشناسی اسب سوار ایوان بزرگ طاق‌بستان و ایزدان سرستون‌های ساسانی»، مجلۀ باستان شناسی و تاریخ، سال هفدهم، شمارۀ دوّم، شمارۀ پیاپی31، 23 – 36 .
مرادی، یوسف (1383). «سرستون‌های نگاره‌دار دوره‌ی ساسانی در تاق‌بستان»، در مجموعه مقالات دومین همایش ایران‌شناسی، هنر و باستان‌شناسی، تهران، بنیاد ایران‌شناسی: 548- 565.
مرادی، یوسف (1388). «چهارطاقی میل‌میلگه: آتشکده‌ای از دورۀ ساسانی»، مطالعات باستان‌شناسی، شمارۀ نخست: 155- 183
مرادی، یوسف (1391). «بازنگری در کاربری و گاهنگاری بنای چهارستونی شمال آتشکدۀ تخت سلیمان»، باستان‌شناسی و تاریخ، سال بیست و پنجم، شمارۀ دوم، شمارۀ پیاپی 50: 156-166.
معتمدی، نصرت‌اله (1376). «زیویه، کاوش‌های سال 1374: معماری و شرح سفال»، گزارش‌های باستان‌شناسی 1: 170-143.
مهریار، محمد و احمد کبیری (1384). ادامۀ کنکاش‌ها در معبد آناهیتا کنگاور، کارنامه کاوش، پژوهش، ساماندهی و مرمت چهارمین گروه باستان‌شناسی از 1367 تا 1380، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
ملازاده، کاظم (1391). بررسی، مطالعه و تاریخ‌گذاری پایه ستون تزئینی مکشوفه از منطقۀ بوکان، پژوهش‌های ایرانشناسی 2 (2): 88-73.
ناومان، رودلف (1382). ویرانه‌های تخت سلیمان و زندان سلیمان، ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، چاپ دوم، تهران: معاونت معرفی و آموزش سازمان میراث‌فرهنگی.
نپتون، پیتر، صراف، محمدرحیم و جان کِرتیس (1385). «پایه‌ستون‌های کتیبه‌دار همدان»، ترجمۀ منیژه اذکایی، مجلۀ باستا‌ن‌شناسی و تاریخ، سال بیستم، شمارۀ اول و دوم، شمارۀ پیاپی 40 و 39:  51-66.
هرتسفلد، ارنست (1381). ایران در شرق باستان، ترجمۀ همایون صنعتی‌زاده، تهران: پژوهشگاه مطالعات فرهنگی و دانشگاه‌ شهید باهنر کرمان.
یغمایی، احسان (اسماعیل) (1394). «چهارتاقی محمدآباد، دشتستان/ برازجان»، باستان‌پژوهی، دور جدید، شمارۀ 16: 50-58.
-
ب) نافارسی
Alibaigi, S., (2017). “Additional Remark about the function of the so-called Anahita Temple monumental in Kangavar, Kermanshah: A clue to solve an old problem”, DABIR 1(4): 8-14.
Alibaigi, S., Aliyari, Sh., and N. Aminikhah (2020). “A new Ionic type capital from the Shiyan plain: Tracing an important monument of the Seleucid/Parthian periods near the Khorasan High Route, Kermanshah”, in: The Archaeology of Historical Period of Iran, K. Niknami and A. Hozhabri (eds.), Pp. 209-218, Springer.
Azarnoush, M., (1981). Excavation at Kangavar, Archaeololische Mittelungen aus Iran, Band 14: 69 – 94.
Azarnoush, M., (2009), New Evidence on the Chronology of the “ANAHITA TEMPLE”, Iranica Antiqua, XLIV, pp. 393-402.
Bucharlat, R., (1985). Chahar Taq et Temple Du Sassanide: Quelques Remarques, in De LIndus aux Balkans, Recueil Jean Deshayes, Editions Recherche sur les civilizations, Paris, Pp: 461- 478.
Bucharlat, R., and O. Lecomte (1987). Fouilles de Tureng Tepe, Les periodes Sassanides et Islamiques, Editions Recherche sur les civilizations, Paris. 
Calmeyer, P., (1978). “Das Grabrelief von Ravansar”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 11: 73-85.
Dyson, R. H. (1977). “Architecture of the Iron I period at Hasanlu in Western Iran, and its implications for theories of migration on the Iranian plateau”, Deshayes, J. (ed.), Le Plateau Iranien et l’Asie Centrale des origins À la conquête islamique, Colloques Internationaux du Centre National de la Recherche Scientifique 567, Paris, 155-170.
Flandin, E., & P. Coste (1851). Voyage en Perse, Paris.
Gaube, H., (1980). “Im Hinterland von Siraf: Das Tal von Galledar/Fal und seine Nachbargebiete”, Archaologische Mitteilungen aus Iran 13: 139-166.
Kleiss, W., (1983). Fundplatze Sasanidishen kapitele in Venderni und in Kermanshah, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 16: 317-347. 
Hakemi, A., (1990). The Excavation of Khorhe, East and West 40 )1-4(: 11-41. 
Herzfeld, E., (1920). Am Tor von Asien, Felsendenkmäler aus Irans Heldenzeit. Berlin.
Herzfeld, E., (1941). Iran in the Ancint East, Oxford University Press, London –New York.
Huff, D., (1989). “Säulenbasen aus Deh Bozan und Taq-I Bustan”, Iranica Antiqua 24: 285- 296. 
Khosravi, Sh., Alibaigi, S., and M. Rahbar (2018). “The Function of Gypsum bases in Sasanian Fire Temple: A different Proposal”, Iranica Antiqua, 53: 171- 203.
Litvinsky, B. A., & I. R. Pichikian (1998). The Ionic Capital From the temple of Oxus (Northen Bacteria), Iranica Antiqua 33: 233-58. 
Luschay, H., (1968). Zur Datierung der Sasanidishen kapitelle aus Bisutun und des Monuments Von Taq-e Bostan, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 1: pp. 129-142. 
Luschay, H., (1979). Das Qadjarisch Palais am Taq-i Bostan, Archaeologische Mitteilungen aus Iran, Band 12: pp. 395-414. 
Mann, O., (1903). Archäeologisches aus Persian, Globus 83: 327-321.
Moradi, Y., (2016). “on the Sasanian Fire Tempels: New Evidence of Čahār Tāq of Mil-e Milegah”, Parthica 18: 73- 96.
Moradi, Y and E.J. Keall (2020). “The Sasanian Fire Temple of Gach Davar: New Evidence”, IRAN 58 (1): 27-40.
Mousavi, A., (1989). “The Discovery of an Achamenid Station at Deh Bozan, in Asadabad Valley”, Archaeologische Mitteilungen aus Iran 22: 135- 138 + Tafel 9-10.
Mousavi, A., (1990). “Some Recently column bases from central western Iran”, Iranica Antiqua 25: 165-172.
Rahbar, M., (2006). “Historical Iranian and Greek Relations in Retrospect”, in: Darbandi, M. R., & A. Zournatzi (eds.), Ancient Greece and Ancient Iran Cross Cultural Encounters, International Conference, Pp. 367-372.
Rahbar, M., and S. Alibaigi (2009). The hunt for Laodicea, Antiquity 83, n° 322 (Project Gallery) (= http://www.antiquity.ac.uk/projgall/alibaigi322/).
Rahbar, M., S. Alibaigi, E. Haerinck and B. Overlaet (2014). In Search of the Laodike Temple at Laodikiea Media/ Nahavand, Iran, Iranica Antiqua XLIX: 301-329.
Schippmann, K., (1971). Die iranischen Feuerheiligtümer, Berlin.
Young, T.C. Jr. (1966). “Thoughts on the Architecture of Hasanlu IV”, Iranica Antiqua 6: 48-71.
Von Gall, H., (1988). “Das Felsgrab von Qizqapan. Ein Denkmal Aus Dem Umfeld der Achāmenidischen Königesstrasse”, Baghdader Mitteilungen 19: 557-582.