مطالعۀ نقش های حیوانی هنر پارچه‌بافی ساسانی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده هنر دانشگاه الزهرا

2 کارشناسی ارشد نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

چکیده

صنعت پارچه‌بافی در دوره‎ ساسانیان به اوج شکوفایی و رونق رسید. زیبایی و شکوه در نقوش تزئینی پارچه‌ها، مهم‌ترین جنبۀ این هنر است. نقوش تزئینی شامل نقوش حیوانی، گیاهی، انسانی و هندسی می‌شود که نقوش حیوانی بارزترین بخش آن را تشکیل می‌دهند. هدف پژوهش حاضر، بررسی ویژگی‌های نقوش حیوانی پارچه‌های ساسانی از لحاظ ظاهری و معنایی است و در این راستا، به این پرسش‌ها پرداخته شد که نقوش چهارپایان و پرندگان به‌کار رفته در پارچه‌های ساسانی به چه صورت تصویر شده‌اند؟ رنگ‌بندی این نقوش چگونه است؟ و نقوش حیوانی با چه عناصری ترکیب شده‌اند؟ روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی-تحلیلی با رویکردی تاریخی است و اطلاعات به‌صورت کتابخانه‌ای جمع‌آوری شده است. جامعۀ آماری پژوهش شامل 9 تصویر از تکه پارچه‌‌های باقی‌مانده از دورۀ حکومت ساسانیان است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که نقشمایه‌های حیوانی در پارچه‌های ساسانی، شامل چهارپایان و پرندگان می‌گردد که طراحی آن‌ها به صورت ساده و هندسی انجام شده و هر نقش به علت ارزش فرهنگی و مذهبی و طبق دستور پادشاهان انتخاب شده است. به طور کلی، میل هنرمندان به استفاده از حیواناتی است که در اوستا و آیین مزدایی، مقدس، قابل احترام و مرتبط با ایزدان آسمانی هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Study of Animal Motifs of Sassanid Textile Design

نویسندگان [English]

  • Elaheh Panjehbashi 1
  • Sogand Mohazzab Torabi 2
1 Associate Professor of Alzahra University
2 Master in Painting, Faculty of Art, Alzahra University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Textile industry reached great prosperity during Sassanid Empire. Sassanid fabrics were appreciated due to the quality and unique designs. Decorative patterns of Sassanid textiles are contained geometric, plant, human and animal motifs and among all of them, animal motifs are the most notable ones. The present study investigates the expressive, mythical and visual aspects of animal motifs of Sassanid fabrics, thereby answering these questions: How are bird and quadruped motifs illustrated on fabrics? What is the color of these motifs? And what are the other ornaments that used on textiles? The study is done by analytical-descriptive method by historical approach and the information is accumulated by means of library method. The authors attempted to identify and classify animal motifs of remained fabrics and inspect the importance of the existence of these ornaments. In this article, nine images of limited samples of Sassanid fabrics have been analyzed in terms of visual and cultural-roots features. In general, the results define that, the animal motifs of Sassanid design included quadrupeds and birds which are drawn by simple lines and geometrical shapes. Overall, artists tend to use animals which had spiritual and mythical massages. Quadruped patterns include ram, horse, lion and hog. Additionally, bird patterns contain eagle, peacock, rooster and duck. We can see both figurative and abstract motifs with primarily colors which have been mostly used. The drawings have been done by geometric and delicate lines, also artists used plant and geometrical shapes to design animals' bodies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sassanid
  • Textile
  • Motif
  • Animal
  • Quadruped
  • Bird

🔓 © 2022 The Author(s). Published by Tissaphernes Archaeological Research Group, Tehran, Iran. Open Access. This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives License (https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/), which permits non-commercial re-use, distribution, and reproduction in any medium, provided the original work is properly cited, and is not altered, transformed, or built upon in any way. The ethical policy of Ancient Iranian Studies is based on the Committee on Publication Ethics (COPE) guidelines and complies with International Committee of Ancient Iranian Studies Editorial Board codes of conduct. Readers, authors, reviewers and editors should follow these ethical policies once working with Ancient Iranian Studies. The ethical policy of Ancient Iranian Studies is liable to determine which of the typical research papers or articles submitted to the journal should be published in the concerned issue. For information on this matter in publishing and ethical guidelines please visit www.publicationethics.org.

الف) فارسی
احمدی پیام، رضوان و شاهرخ، سارا. (1399). «تحلیل ساختار فرش‌های ساسانی متعلق به موزۀ دارالآثار الاسلامیۀ کویت». باغ نظر، سال هفدهم (88): 50-39.
الهی، محبوبه. (1384). «تأثیرات هالۀ تقدس دوره ساسانی بر هاله‌های مسیحیت». نگره، سال اول (1): 64-57.
ایرانی ارباطی، غزاله و خزایی، محمد. (1396). «نمادهای جانوری فره در هنر ساسانی». نگره، دوره دوازدهم (43)، 18-29.
پاکباز، رویین. (1396). نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز). چاپ سیزدهم. تهران: زرین و سیمین.
پیله ‌ور، رضوان؛ طوسیان شاندیز، غلام رضا و شجاعی قادی کلائی، حسین. (1395). «تاثیر نقش پرندگان بکار رفته در تزیینات ساسانی در هنر و منسوجات دوران اسلامی و کاربرد آن در طراحی آرم». چهارمین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی، علوم و تکنولوژی، دوره چهارم: 1-17.
داوودی، فروزان و چیت سازیان، امیر حسین. (1399). «جایگاه نمادین خروس در فرهنگ و هنر ایران با تکیه بر آثار سفالین، فلزی و منسوجات». پیکره، سال نهم (19): 11-17.
دستان، نسرین و کاظمی، نوشین. (1395). «بررسی نقش گراز در فرهنگ ایران و چین». مبانی نظری هنرهای تجسمی، (1): 55-68.
سیدسجادی، سیدمنصور. (1390).  شهر سوخته، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
شجاعی قادیکلایی، حسین و مراثی، محسن. (1397). «مطالعه نقوش سفال و منسوجات دوره‎ سامانی و آل بویه در تطبیق با هنر ساسانی». هنرهای زیبا/ هنرهای تجسمی، دورۀ بیست و سوم (73)، 82-73.
صابری، نسترن و مافی تبار، آمنه. (1398). «بازیابی طرح و نقش پارچه‌های ساسانی با نظر به سنگ‌نگاره‌های تاق بستان». رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی، دورۀ دوم (3): 15-28.
صابری، نسترن و مافی تبار، آمنه. (1399). «نمادینگی نقش ماکیان در منسوجات ساسانی از منظر آنکولوژی اروین پانوفسکی(مورد مطالعاتی: خروس، مرغابی ، طاووس)». رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی، دورۀ سوم (6): 5-13.
صادق پور فیروزآباد، ابوالفضل. (1396). «تحلیل و بازشناسی نمادگرایانۀ نقوش مشترک منسوجات ساسانی و آل بویه». هنرهای زیبا/ هنرهای تجسمی، دورۀ بیست و دوم (2): 103-116.
طالب پور، فریده. (1394). «تأثیر نقوش ساسانی بر منسوجات آندلس». مطالعات تاریخ فرهنگی، سال هفتم (25): 43-59.
غلامرضایی، زهرا. (1394). «نگاره‌های منسوجات ایرانی از دورۀ باستان تا عصر صفوی». فرهنگ مردم ایران، (42 و 43): 9-28.
فربود، فریناز و پورجعفر، محمدرضا. (1386). «بررسی تطبیقی منسوجات ایران ساسانی و روم شرقی (بیزانس)». هنرهای زیبا، دورۀ سی و یکم (31): 65-76.
فریدنژاد، شرونی. (1384). «اسب و سوار در هنر ساسانی». ماه هنر، 89 و 90: 148- 154.
کاتب، فرزانه و ترابی، مرضیه. (1396). «تأثیر هنر ساسانی در نقشمایه‌های حیوانی کتاب کلز». جلوه هنر، سال نهم (2): 87-96.
کریمی، شکیلا. (1398). «نمادشناسی نقش مرغابی‌سانان در آثار هنری ایران». هنر و تمدن شرق، سال هفتم (26): 21-30.
کرتیس، جان. (1385). ایران باستان به روایت موزۀ بریتانیا. ترجمه آذر بصیر. چاپ اول. تهران: امیرکبیر.
گیرشمن، رومن. (1350). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی. ترجمه بهرام فره‌وشی. چاپ اول. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب تهران.
موسوی، بی بی زهرا و آیت اللهی، حبیب الله. (1390). «بررسی نقوش منسوجات در دوران هخامنشی، اشکانی و ساسانی». نگره، سال ششم (17): 47-58.
موسوی کوهپر، سیدمهدی و آریامنش، شاهین. (1398). «اسبان ورجاوند؛ تطور ارجمندی اسب نزد هندی ایرانیان، پیش و از پس مهاجرت». تحقیقات تاریخ اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال نهم (1): 297-319.
مهرپویا، حسین؛ دهقانی، زهرا و عالی نژاد، حمید. (1392). «تأثیر نقشمایه‌های جانوری منسوجات ساسانی بر نقوش پارچه‌های ماوراءالنهر». مطالعات تطبیقی هنر، سال سوم (5): 77-89.
نامجو، عباس و فروزانی، سیدمهدی (1392). «مطالعه نمادشناسانه و تطبیقی عناصر نقوش منسوجات ساسانی و صفوی». علم و فرهنگ، سال اول (1): 21-42.
 
ب) نافارسی
Bier, C. (2004). Pattern Power: Textiles and the Transmission of Knowledge. Textile Society of America 9th Biennial Symposium. Oakland, California: Textile Society of America. 144-153.
Comparti, M. (2005).  Sasanian Textile Art: An Iconographic Approach. Studies on Persianate Societies. (3). 144-163. 
Jamalpur, A. (2015). Weaving in Sasanian Dynasty. Research Journal of Fisheries and -Hydrobiology, 372-375.
Jalali, M. & Mason, G. (2013). Textiles in Global trade: Sasanian Textiles and its Distinctive Motifs. https://www.downloadmaghaleh.com/wp-content/uploads/edd/maghaleh/1398/aliniya.parche-min.pdf. (Retrieved 3June. 2021)
URL1: https://abadis.ir/fatofaشاهجانی/ (access date 2021/06/05).
URL2: https://abadis.ir/دبیقی (access date: 2021/06/05).
URL3: https://www.vajehyab.com/